Inleiding

Voor de tweede keer komt het woord van de HEERE tot Jona. Hij krijgt dezelfde opdracht als de eerste keer. Dit keer ontvlucht Jona zijn opdracht niet. Hij gaat gehoorzaam naar Ninevé en brengt de prediking zoals God hem heeft bevolen. De hele stad komt tot berouw en bekering. Er is een diep besef van bedreven zonden en verdiend oordeel. Tevens is er een diep besef dat de enige redding bij God te vinden is. Hun hoop op redding is niet vergeefs. Wie in de gezindheid van de inwoners van Ninevé tot God gaat, vindt altijd gehoor bij Hem.

Een tweede kans

Jona krijgt voor de tweede keer het woord van de HEERE te horen. Hij krijgt een tweede kans. Dat is naast een bewijs van Gods genade ook een bewijs van Zijn vergeving. Hij had ook een ander kunnen sturen. We zien hierin ook de volhardende goedheid van God voor Ninevé.

De HEERE draagt Jona zijn zonde niet na. Hij is door zijn zonde niet voorgoed ongeschikt om een dienst voor de HEERE te doen. Belijdenis en vergeving houden vaak in dat we juist terugkeren tot de taak die we hebben laten liggen door onze zonde. Zo kunnen we laten zien dat we de genade van God niet tevergeefs hebben ontvangen.

God geeft Zijn dienaren vaak een tweede kans. Voorbeelden daarvan zijn Petrus en Johannes Markus. God is de God van de herkansing. Toch geeft God niet altijd gelegenheid tot een herkansing. Soms is een ongehoorzaamheid van dien aard dat God met zo’n dienaar niet verder kan. De man Gods uit Juda is daarvan een voorbeeld (1Kn 13:21-26).

De opdracht is onveranderd

Jona krijgt wel een tweede kans, maar geen andere opdracht. De inhoud van zijn prediking is onveranderd. Dat komt omdat bij God “geen verandering is of schaduw van omkering” (Jk 1:16b). Ook is er niets veranderd aan het kwaad van de mensen in Ninevé.

Het is belangrijk de prediking van het evangelie en van de waarheid in het algemeen op geen enkele manier bij te stellen en aan te passen. Het is een list van de duivel die, als hij de waarheid niet kan tegenhouden, altijd zal proberen de waarheid te verdraaien.

Jona gaat

Er is nu geen weerstand meer bij Jona. Hij gehoorzaamt en gaat op weg (vgl. Mt 21:28-29). Dit is de gehoorzaamheid die iedere dienaar behoort te kenmerken (vgl. 1Kn 17:5). God alleen weet de juiste plaats en de juiste tijd en het juiste woord. Jona kan met recht met de psalmist zeggen: “Voordat ik verdrukt werd, dwaalde ik, maar nu neem ik Uw woord in acht” (Ps 119:67).

Ninevé moet tussen de zeshonderdduizend en één miljoen inwoners hebben gehad. Naar ieder van die mensen gaat Gods hart uit. Hij wil niet dat iemand verloren gaat, maar dat allen tot bekering komen (2Pt 3:9b; 1Tm 2:4). Alle mensen in de hele wereld gaan Hem ter harte.

Jona is een teken voor de Ninevieten (Lk 11:30). Ze moeten gehoord hebben wat er met hem is gebeurd. Vandaar dat hij een teken voor hen is. Ze kunnen in hem de straffende, maar ook de reddende God zien. Hij is zelf door de HEERE gered en kan nu die redding ook Ninevé aanbieden.

Jona is hier een type van en verwijzing naar de Heer Jezus als de uit de doden Opgestane. Christus wordt ook pas als Heiland aan de heidenwereld gepredikt nadat Hij is gestorven en opgestaan.

De prediking

Jona is alleen, tegenover een enorme goddeloosheid. Hij heeft geen campagne georganiseerd, geen advertenties geplaatst, geen beroemde sprekers ingehuurd. Ook Petrus en Paulus werken als Jona. Zij vertrouwen allen alleen op God en de kracht van Zijn Woord.

Als Jona één dagreis de stad is ingegaan, moet hij op het moment dat hij begint te prediken ongeveer in het stadscentrum zijn aangekomen. De verschijning en prediking van de vreemdeling Jona moet groot opzien hebben gebaard. Nooit eerder zal er iemand zijn geweest die op de zonden van de stad heeft gewezen en een oordelende God heeft bekendgemaakt. Ook kan het opgevallen zijn dat zijn prediking zonder enig eigenbelang is. Hij predikt niet om populair te worden. Daar is de inhoud van zijn boodschap ook niet naar. Hij reduceert zijn harde boodschap ook niet tot een slap aftreksel.

Onverschrokken schalt zijn stem door de straten van Ninevé en roept hij de woorden die hij van de HEERE moest spreken. De prediking van het oordeel is in zichzelf een bewijs van de genade van God. De aanzegging van het oordeel is immers nog niet de voltrekking ervan. Ninevé krijgt zelfs nog veertig dagen uitstel. In die tijd kunnen ze laten zien welk effect de prediking op hen heeft.

Het is een periode van toetsing. Dat is ook wat het getal veertig voorstelt. Het is het getal van beproeving. Dat blijkt ook uit andere plaatsen waar dit getal voorkomt (Gn 7:17; Ex 24:18; Nm 14:25; 34; 1Sm 17:16; 1Kn 19:8; Mt 4:2; Hd 1:3).

Dat het een radicaal oordeel betreft, blijkt wel uit de wijze waarop dit oordeel wordt uitgeoefend. Ondersteboven keren is een verwoesting met fundament en al. Wat Ninevé wordt aangezegd, is met Sodom en Gomorra gebeurd.

De macht van Gods Woord

De prediking van Jona is kort. In de oorspronkelijke tekst staan slechts vijf woorden. Maar wat een machtige prediking! Nergens in de Bijbel vinden we een uitwerking van Gods woorden als hier bij de inwoners van Ninevé. De hele stad komt tot geloof in God! Het wonder dat zich hier voltrekt, is vele malen groter dan dat van de vis die Jona opslokte.

Jona is een teken. Maar de inwoners houden zich niet bezig met Jona. Ze houden zich bezig met wat hij zegt, dat is met God. Ze hebben het woord van de prediking van God ontvangen en het “aangenomen niet als een woord van mensen, maar, zoals het waarlijk is, als Gods Woord” (1Th 2:13).

Allen bekeren zij zich, van de oudste tot de jongste, zonder uitzondering. Ze geloven wat God zegt. Ze erkennen dat Hij het recht heeft hen te oordelen en dat het terecht zal zijn als Hij het doet. Als God op Zijn woord wordt geloofd, wordt Hij geëerd. Op Zijn beurt eert Hij zulk geloof met het antwoord van Zijn genade.

De prediking van Jona maakt diepe indruk en niet slechts een oppervlakkige. Dat blijkt uit het vasten dat wordt afgekondigd. Alle vertier wordt uitgebannen. Ze richten zich uitsluitend op God. Zij laten hun innerlijke toestand van verslagenheid zien door het dragen van rouwkleding. De rouwkleding is geen camouflage, maar de echte uitdrukking van verslagenheid. Ze beseffen de ernst van hun situatie. Het oordeel dreigt. De ziel die tot dat besef is gekomen, realiseert zich ook dat er maar één mogelijkheid is om aan dit oordeel te ontkomen en dat is door verootmoediging en schuldbelijdenis en hopen op de genade van God.

Het gaat om het oordeel van God, niet van de HEERE. HEERE is de Naam in verbinding met Zijn verbondsvolk. De naam “God” spreekt van Zijn soevereiniteit en staat in verbinding met Zijn schepping. De zeelieden gebruiken de naam ‘HEERE’ nadat ze hierover door Jona zijn onderwezen (Jn 1:14).

“Van groot tot klein” kan slaan op leeftijd of lichaamslengte. Het kan ook slaan op de mate van zondaar zijn (vgl. Op 20:12a). Allen weten zich in elk geval zondaar te zijn en erkennen de rechtvaardigheid van Gods oordeel. De grote zondaars voelen zich niet te groot, alsof er voor hen geen genade is; de kleine zondaars voelen zich niet te klein alsof zij geen genade nodig hebben.

Omdat de mannen van Ninevé luisteren, zullen zij de trotse Joden uit de dagen van de Heer Jezus oordelen. De Joden luisteren niet naar de boodschap van Hem Die meer is dan Jona (Mt 12:41).

Opstaan van de troon

De uitwerking van de prediking is zo spontaan, dat niemand op een woord van de koning wacht, maar zich in rouwkleding hult (Jn 3:5). Maar de koning blijft niet achter. Hij sluit zich bij de algemene rouw aan. Zijn eerste reactie is dat hij opstaat van zijn troon. Hij zegt hiermee als het ware dat hij afstand doet van zijn gezag vanwege het misbruik dat hij ervan heeft gemaakt. Tevens ligt in die handeling de erkenning van het gezag van een Meerdere.

Dat aspect zien we ook bij andere koningen die van hun troon opstaan, zoals Eglon (Ri 3:20) en Nebukadnezar (Dn 3:24). Zolang de mens meent zijn eigen leven te kunnen besturen, zit het eigen ‘ik’ nog op de troon. Het eerste resultaat bij iemand die overtuigd is van Gods gezag over zijn leven, is dat hij van zijn ‘troon’ afkomt.

Bij de koning van Ninevé blijft het daar niet bij. Het volgende wat hij doet, is zijn staatsiegewaad afleggen. Hiermee zegt hij als het ware dat hij al zijn waardigheid heeft verspeeld. Ten slotte doet ook hij een rouwgewaad aan. Hij sluit zich aan bij het volk in hun rouw. Hij erkent dat er bij God geen aanzien des persoons is: ”Want er is geen onderscheid. Want allen hebben gezondigd en komen tekort aan de heerlijkheid van God” (Rm 3:22b-23).

Dan gaat hij nog een stap verder. Hij neemt plaats in het stof, de plaats die spreekt van de diepste vernedering en de dood (Jb 42:6; Ps 22:16). Als hoofd van het volk is hij zich zijn grotere verantwoordelijkheid bewust in het voorgaan in de zonde. Vanuit dit dieptepunt begint hij een andere manier van volksbestuur. Zonder het zich nog bewust te zijn voert hij het volk terug naar God.

Een bevel ten leven

Het lijkt alsof door dit bevel van de koning en zijn ministers het volk de ondergang tegemoet wordt gevoerd. Niet eten en niet drinken heeft de dood tot gevolg. Maar dat is de schijn die bedriegt. Het is juist een bevel ten leven. Wie de plaats van de dood inneemt voor God, wie voor God erkent als dood te zijn, die krijgt juist het leven.

Uit alles blijkt dat men de boodschap van Jona serieus neemt. Er is geen vertraging, maar juist haast. Het bevel roept op tot een onmiddellijke bekering van de zonden waaraan ze zich hebben overgegeven en waarover Gods oordeel nu dreigt. Het leven in genotzucht en liederlijkheid wordt opgegeven. Er wordt afstand gedaan van de meest noodzakelijke levensbehoeften. Zelfs de dieren wordt elk voedsel onthouden.

Dat brengt tot uitdrukking hoezeer mens en dier verbonden zijn in de vloek die over de schepping hangt als gevolg van de zonde van de mens (Jl 1:18; 20). Mens en dier zijn ook verbonden in het tot uiting brengen van de rouwklacht over de zonde en het verlangen naar de bevrijding van de vloek, van de slavernij van het verderf (Rm 8:19-25). Mens en dier zullen delen in die bevrijding (Ps 36:6-7). Dat God ook rekening houdt met de dieren, zien we in het laatste vers van dit boek (Jn 4:11).

Roepen tot God

Volgens Jn 3:5 hebben allen zich al met rouwgewaden bekleed. Hun uiterlijk geeft hun innerlijke verandering weer. Ook de dieren moeten bekleed worden met een rouwgewaad. Zij delen in de rouw van de mensen. Denk aan de paarden voor een lijkkoets die met zwarte kleden bedekt zijn.

Er is wel verondersteld dat het roepen van de dieren niet in de bijbeltekst thuishoort, daar dieren niet tot God kunnen roepen, noch zich kunnen bekeren. Van bekering is bij dieren natuurlijk geen sprake, maar dieren kunnen wel tot God roepen en God hoort hen ook. Dit zullen ze te meer doen als ze geen eten en drinken krijgen (Jb 39:3; Ps 104:21).

Het diepe besef van het dreigende onheil en de rechtvaardigheid daarvan blijkt uit de oproep om ‘met kracht’ tot God te roepen. Een algemeen, gedachteloos uitgesproken gebed heeft geen effect. Het is ook niet de uiting van iemand die overtuigd is van de noodtoestand waarin hij zich bevindt.

Wie wel van die noodtoestand overtuigd is, zal alles op alles zetten om een omkeer in zijn lot te brengen. Het handelen van God dat wordt opgemerkt om dit te bewerken, zal tot gevolg hebben dat God voortdurend wordt bestookt met gebeden. De Heer Jezus nodigt Zelf uit tot een dergelijk volhardend, ononderbroken bidden in de gelijkenis van een weduwe die volhardend een beroep doet op een onrechtvaardige rechter (Lk 18:1-8). Hij spreekt die gelijkenis uit naar aanleiding van de noodsituatie die Hij in de verzen ervoor heeft geschilderd (Lk 17:20-37).

Van bekering is pas sprake als iemand eerlijk tegen God zegt, bijvoorbeeld: ‘Ik heb gelogen.’ Dit heet de zonden belijden. Uit overtuiging stemt zo iemand ermee in dat hij inderdaad niet te vertrouwen is. Het is de erkenning dat het vanbinnen, in het hart, niet deugt. Ook is er de erkenning dat die zonde de straf van God verdient, dat het rechtvaardig is, als God de mens voor zijn zonden in de hel werpt. Bekering is dan ook geen oppervlakkige zaak, maar een diepgaand werk.

Het gaat niet om het gevoel, maar om het geweten. Dat moet in het licht van God komen. We zouden kunnen zeggen, dat bekering is dat we naar God toe gaan, om bij Hem onszelf te veroordelen. Het houdt ook in, voor Hem belijden dat er tot nu toe geen gehoorzaamheid aan Hem was en dat het leven als gevolg daarvan door en door fout was. Tevens zal er berouw over zijn dat er tot nu toe zo is geleefd en dat men daar afstand van neemt.

Deze aspecten van bekering zien we bij de inwoners van Ninevé. We zien de bekering naar God toe in het met kracht tot God roepen. We zien ook de oproep dat ieder zich afkeert van zijn slechte weg en het onrecht dat aan zijn handen kleeft, dat is het afstand nemen van de vroegere wandel en handel, “weg” en “handen”. Bij ”geweld” kan worden gedacht aan de vele afpersingen waaraan de inwoners van Ninevé zich blijkbaar schuldig hebben gemaakt.

Wie weet …

De hele stad voelt aan dat het mogelijk is dat God Zijn oordeel niet uitvoert, hoewel Jona daar niet over heeft gesproken. Er is de algemene aanvoeling van Gods goedheid. De uitdrukking “wie weet” maakt hun gezindheid duidelijk. Ze eisen geen vergeving en claimen geen genade. In hun belijdenis komt geen offer voor of iets wat ze beloven of God aanbieden, om Hem daarmee gunstig te stemmen, om iets te verdienen. Redding is op grond van geloof en niet op grond van werken.

En Hij deed het niet

Zoals eerder het kwaad van Ninevé tot God is opgestegen (Jn 1:2), zo stijgt nu het berouw op. God hoort niet alleen hun roepen, Hij ziet ook hun verandering. Zij brengen vrucht voort, de bekering waardig (Mt 3:8). Die vrucht is de bekering van hun slechte weg. Er worden geen dierlijke offers gebracht, maar ze brengen het offer van een verbroken geest en verslagen hart (Ps 51:19).

Hun verandering brengt God ertoe van gedachten te veranderen. Hij krijgt berouw over Zijn eerdere plan en voert het niet uit. Het berouw van God heeft nooit te maken met het erkennen van een verkeerde daad. God doet nooit iets verkeerd. Het element van spijt over een verkeerd handelen is hier niet aanwezig. Als God ergens berouw over heeft, wil dat zeggen dat Hij in Zijn regering terugkomt op iets wat Hij van plan was, maar waarin Hij verandering aanbrengt als Hij ziet dat mensen zich anders gaan gedragen.

God kan berouw hebben in de zin dat Hij terugkomt op een voornemen om de mens te zegenen of te straffen als de wegen van de mens daartoe aanleiding geven (vgl. Jr 18:7-8; Jr 26:2-3). Hieruit blijkt dat de mens geen marionet is en God geen onvermurwbare God.